"Con coi y học là thiên chức"

Alexandre Yersin

"Mẹ hỏi con có thích ngành y không. Có và không. Con rất vui được chữa trị cho những người đến nhờ con khám, nhưng con không muốn biến y học thành một cái nghề, nghĩa là con sẽ không bao giờ có thể đòi một người bệnh trả tiền vì đã chữa bệnh cho người đó. Con coi y học là thiên chức, là mục vụ. Đòi tiền để chữa trị cho bệnh nhân thì chẳng khác nào nói với người đó rằng: tiền hay mạng sống."

130 NĂM NGÀY BÁC SĨ YERSIN ĐẾN NHA TRANG

22/9/1863 - 1/3/1943

"Tôi muốn được chôn ở Suối Dầu.
Hãy chôn tôi nằm úp xuống"

Ngày 1 tháng 3 năm 1943, Yersin từ trần tại nhà riêng ở Nha Trang. Rất đông người tìm đến để đưa tiễn ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Nhiều người dân Xóm Cồn và Nha Trang than khóc và để tang cho ông. Đoàn người đưa tang dài đến hơn ba cây số.
Alexandre Yersin
Di chúc để lại
"Tôi muốn được chôn ở Suối Dầu. Hãy chôn tôi nằm úp xuống. Yêu cầu ông Bùi Quang Phương giữ tôi lại tại Nha Trang, đừng cho ai đem tôi đi nơi khác. Mọi tài sản còn lại xin tặng hết cho Viện Pasteur Nha Trang, và những người cộng sự lâu năm. Đám táng làm giản dị, không huy hoàng không điếu văn."
Yersin là một con người đơn độc. Ông căm ghét bè nhóm, ở đó hàm lượng trí tuệ tỉ lệ nghịch với số lượng thành viên tạo nên đám đông ấy. Thiên tài luôn đơn độc.
Patrick Deville
Chắc chắn rất hiếm có người ít tư lợi đến thế. Yersin tự xóa mờ mình đi để người khác được tự do sáng kiến, sự tự do mà chính bản thân ông hết sức gắn bó.
Noël Bernard

Hành trình cuộc đời

Yersin sinh ra tại Aubonne, Tổng Vaud, Thụy Sĩ, là con út trong gia đình có ba người con. Cha ông người Pháp, qua đời chỉ ba tuần lễ trước khi Yersin ra đời.
22/9/1863
Năm 1886
Ông gia nhập viện nghiên cứu của Louis Pasteur và tham gia việc phát triển huyết thanh ngừa bệnh dại. 
1888 - 1889
Nhận bằng Tiến sĩ Y khoa với nghiên cứu về bệnh lao, cộng tác với Roux ở Viện Pasteur để cùng khám phá ra độc tố bạch hầu. 
Yersin quyết định rời nước Pháp để đến Đông Dương, từ bỏ tương lai xán lạn ở Paris như là một môn đệ của Pasteur.
Năm 1890
Năm 1990, quần thể mộ Yersin ở Suối Dầu và bảo tàng Yersin ở Viện Pasteur Nha Trang được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia; Đây được xem là "trường hợp duy nhất nước Việt Nam cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử cấp Quốc gia cho một người nước ngoài". Làng Tân Xương ở Suối Dầu còn thờ cúng ông như một thành hoàng.
Yersin đến Nha Trang và quyết định ở lại đây. Ông cho dựng một ngôi nhà gỗ ở Xóm Cồn và mở một phòng khám để chữa bệnh cho người dân.
28/7/1891
21/6/1893
Yersin tổ chức đoàn thám hiểm theo đường bộ từ Biên Hòa ra Đồng Nai, lên Di Linh, cuối cùng khám phá Cao nguyên Lâm Viên (Đà Lạt)
15/6/1894
Yersin đặt chân đến Hồng Kông để nghiên cứu bệnh dịch hạch và đã xác định được nguyên nhân của dịch bệnh.
Ông trở lại Viện Pasteur ở Paris và cùng với Émile Roux, Albert Calmette và Armand Borrel đã điều chế ra huyết thanh chống bệnh dịch hạch đầu tiên. 
Năm 1895
Yersin từ trần tại nhà riêng ở Nha Trang, ông để lại di chúc, "Tôi muốn được chôn ở Suối Dầu. Hãy chôn tôi nằm úp xuống..." Đoàn người đưa tang dài đến hơn ba cây số.
1/3/1943
Năm 1990
Năm 1992
Hội Ái mộ Yersin được thành lập với hơn 700 hội viên, là tổ chức phi chính phủ duy nhất ở Việt Nam nhận Huân chương Lao động.
Việt Nam công bố quyết định truy tặng "Công dân Việt Nam danh dự" cho Yersin, tổ chức triển lãm bộ sưu tập tem "Bác sĩ Alexandre Yersin - người công dân danh dự Việt Nam"
22/9/2014
Quần thể mộ Yersin ở Suối Dầu và bảo tàng Yersin được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, là "trường hợp duy nhất nước Việt Nam cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử cấp Quốc gia cho một người nước ngoài"
Yersin sinh ngày 22 tháng 9 năm 1863 tại Aubonne, Tổng Vaud, Thụy Sĩ, là con út trong gia đình có ba người con. Cha ông, Alexandre (1825-1863), là giáo viên môn khoa học tự nhiên tại những trường trung học ở Aubonne và Morges, kiêm nhiệm chức quản đốc kho thuốc súng, và say mê nghiên cứu các loại côn trùng. Cha ông qua đời chỉ ba tuần lễ trước khi Yersin ra đời vì bị xuất huyết não. Mẹ ông một mình nuôi ba con (Émilie, Franck, và Alexandre), dời đến sinh sống ở Morges, và tại đây bà mở trường dạy nữ công gia chánh và cung cách sống cho các thiếu nữ
Sau khi tốt nghiệp trung học, năm 1883 Yersin đến Lausanne để học y khoa, rồi sang Marburg, Đức, tiếp tục theo đuổi ngành học của mình. Năm 1886, ông gia nhập viện nghiên cứu của Louis Pasteur tại Trường Sư phạm Paris và tham gia việc phát triển huyết thanh ngừa bệnh dại.

Ở tuổi 25, ngay sau khi nhận văn bằng Tiến sĩ Y khoa, Yersin liền sang Berlin để kịp ghi danh theo học lớp vi trùng học kỹ thuật do Robert Koch giảng dạy. Trở về Paris, ông gia nhập Viện Pasteur ở Paris mới được thành lập vào năm 1889 làm người cộng tác với Roux, hai người cùng khám phá ra độc tố bạch hầu.
Năm 1890, Alexandre Yersin quyết chí viễn du và lên đường sang Viễn Đông trên chuyến tàu buôn của hãng Hàm Rồng. Tiếng gọi vùng nhiệt đới không thể cưỡng lại ông được, Alexandre Yersin ngày càng suy nghĩ nhiều về những bí mật tiềm ẩn trong núi rừng nhiệt đới ở Viễn Đông. Những mẩu chuyện thám hiểm ly kỳ ở núi rừng châu Phi đọc từ thuở bé sống lại, thôi thúc ông lên đường. 

Trong những chuyến hải trình đó, lần nào con tàu cũng neo dừng ở Nha Trang và lần nào đến Vịnh Nha Trang, A.Yersin đều bị mê hoặc bởi vùng đất hoang sơ. Trong một lần dừng chân tại Nha Trang, A.Yersin xin phép lên bờ với một chiếc thuyền nhỏ, đó là ngày 29-7-1891. Không phải là đô thị phồn hoa mà chỉ là phong cảnh hữu tình với bờ biển, cửa sông, các đảo gần bờ, những dải cát trắng tinh uốn lượn ven bờ, những hòn đảo lớn nhỏ hình thù khác nhau... màu sắc tươi đẹp của một vùng nhiệt đới, khí hậu vô cùng dễ chịu đã nhanh chóng chinh phục được ông.

Ông quyết định chọn Nha Trang - Khánh Hòa làm nơi để sống, làm việc, cống hiến và nằm lại vùng đất này, nơi ông đã cống hiến cả cuộc đời cho nghiên cứu khoa học đến hơi thở cuối cùng.

Ngày 29-7-1891, chàng thanh niên người Pháp gốc Thụy Sĩ đã đặt chân lên mảnh đất Nha Trang và bị chinh phục bởi vẻ đẹp của đất nước này, kể từ ngày ấy ông đã gắn liền cuộc đời mình với mảnh đất Nha Trang, Khánh Hòa.

Đến Đông Dương và gắn bó với Nha Trang

Thám hiểm và khám phá Đà Lạt

Yersin tiếp tục ý định khám phá dải rừng núi bí hiểm dọc theo dãy Trường Sơn, lúc ấy là một vùng hiểm trở hoang vu, là nơi sinh sống của những bộ tộc thiểu số không chịu khuất phục triều đình. Tháng 6 năm 1893, được sự ủy thác của Toàn quyền Đông Dương Jean-Marie de Lanessan, Yersin tổ chức đoàn thám hiểm theo đường bộ từ Biên Hòa ra Đồng Nai, lên Di Linh, cuối cùng khám phá Cao nguyên Lâm Viên.

Trong nhật ký đề ngày 21 tháng 6 năm 1893, Yersin ghi nhận có vài làng của người sắc tộc D'Lat nằm rải rác trong vùng, "Từ trong rừng thông bước ra tôi sững sờ khi đối diện một bình nguyên hoang vu giống như mặt biển tràn đầy những làn sóng màu xanh lá cây. Sự hùng vĩ của rặng Langbiang hòa lẫn vào đường chân trời tây bắc tạo nên bối cảnh tráng lệ, gia tăng vẻ đẹp của vùng đất này". Đến năm 1899, tại vùng đất được Yersin khám phá, Toàn quyền Paul Doumer cho thiết lập một khu nghỉ dưỡng cho người Âu châu, sau trở thành Đà Lạt.

Nghiên cứu bệnh dịch hạch

Tháng 5 năm 1894, dịch phát mạnh ở Hồng Kông, gây tử vong cao, và trở thành mối đe dọa cho tất cả cảng biển có giao dịch thương mại với Trung Hoa, trong đó có cảng Hải Phòng. Nhà cầm quyền thuộc địa cử Yersin đến Hồng Kông để nghiên cứu bệnh dịch. Ngày 15 tháng 6 năm 1894, Yersin đặt chân đến Hồng Kông để nghiên cứu và là người đầu tiên chứng minh rằng trực khuẩn hiện diện ở chuột bệnh và người bệnh là một, nhờ đó ông đã giải thích được phương thức truyền bệnh. 

Năm 1895 ông trở lại Viện Pasteur ở Paris và cùng với Émile Roux, Albert Calmette và Armand Borrel đã điều chế ra huyết thanh chống bệnh dịch hạch đầu tiên. Năm 1896, Yersin đến Quảng Châu, được phép tiêm huyết thanh được điều chế tại Nha Trang cho một chủng sinh đang mắc bệnh tại đây, và mau chóng thu được kết quả. Ông trở thành người thầy thuốc đầu tiên cứu sống một bệnh nhân dịch hạch.

Thực hành nông nghiệp và chăn nuôi

Yersin người đầu tiên nhập giống cây cao su về trồng tại Việt Nam, ông trở thành chủ một đồn điền cao su lúc đầu rộng khoảng 100 hec-ta. Nhờ cách làm hiệu quả và suy nghĩ quyết liệt nên lợi tức gia tăng đáng kể. Về Nha Trang lập trang trại là khởi điểm cho một giai đoạn khác trong cuộc đời Yersin: sống ẩn dật, để lại đằng sau ánh hào quang của một huyền thoại sống – người đẩy lùi bệnh dịch hạch và là người khám phá cao nguyên Lâm Viên - để sống với niềm đam mê mới: nghiên cứu cùng thực hành nông nghiệp và chăn nuôi. 

Trong năm 1915, ông tiến hành di thực các loài thực vật và động vật, gieo các loại hạt giống, và xây dựng một ngôi nhà gỗ kiểu Thụy Sĩ tại Hòn Bà. Ông nghiên cứu điểu học, nghề làm vườn, và sưu tầm các loại hoa. Ông cũng mở một chiến dịch trồng rừng đồng thời khuyên dân làng bỏ tập tục chặt đốt cây rừng. Ông trồng thử nghiệm cây canh-ki-na để sản xuất thuốc ký ninh chữa bệnh sốt rét.

Thành lập Trường Y Khoa Hà Nội

Năm 1902 Toàn quyền Paul Doumer, trước khi rời Đông Dương, mời Yersin từ Nha Trang ra Hà Nội để mở một trường Y, một bệnh viện, và một trung tâm vệ sinh. Yersin được bổ nhiệm làm hiệu trưởng đầu tiên của École de Médecine de Hanoi (Trường Y khoa Hà Nội), là tiền thân của Đại học Y Hà Nội.

Ông thiết lập giáo trình theo hình mẫu đại học Pháp – sáng khám bệnh ở bệnh viện, chiều dành cho lý thuyết – đích thân ông giảng dạy trong các giờ vật lý, hóa học, và phẫu thuật.

Trường khai giảng ngày 1 tháng 3 năm 1902, năm học đầu tiên có 29 sinh viên, 15 người đến từ Bắc Kỳ, 5 từ Trung Kỳ, 8 từ Nam Kỳ, và 1 từ Cao Miên. Tất cả đều được nhận học bổng 8 đồng mỗi tháng. Sau hai năm, khi mọi thứ đã vào guồng, Yersin xin từ nhiệm, và trở về Nha Trang.

Huyền thoại khi còn đang sống

Yersin sống và làm việc ở Nha Trang 50 năm, hoàn thành 55 công trình nghiên cứu khoa học có giá trị với đời sống con người. Trong đó, công trình khoa học cộng tác cùng Emile Roux tìm ra độc tố bạch hầu; nghiên cứu ký ninh trị bệnh sốt rét từ cây canh-ki-na do ông di thực. A. Yersin thực nghiệm nhiều giống cây cao su, ca cao, cà phê, trà,… từ châu Âu vào Việt Nam. Ông còn đặt nền móng cho ngành thú y Đông Dương, là người phát hiện ra Hòn Bà (Khánh Hòa). Ông còn là nhà thiên văn học, dự báo thời tiết giúp cho ngư dân Xóm cồn đi biển, tránh giông bão. Ông nuôi trồng và sản xuất ra các sản phẩm để có nguồn kinh phí nghiên cứu khoa học, giúp đỡ người nghèo, khám chữa bệnh không lấy tiền. 

"Sống mà không dịch chuyển thì không phải là sống" là bộ phim nhằm kỉ niệm 120 năm bác sỹ Alexandre Yersin phát hiện ra vi khuẩn bacillus gây ra bệnh dịch hạch, tai họa chưa từng có trong lịch sử loài người. Ông cũng đã tìm ra huyết thanh để chữa trị căn bệnh này.

Khu mộ và Bảo tàng Yersin là "trường hợp duy nhất nước Việt Nam cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử cấp Quốc gia cho một người nước ngoài". Làng Tân Xương ở Suối Dầu còn thờ cúng ông như một thành hoàng
Từ năm 1895 đến 1897, Yersin nghiên cứu thêm về bệnh dịch hạch. Năm 1895 ông trở lại Viện Pasteur ở Paris và cùng với Émile Roux, Albert Calmette và Armand Borrel đã điều chế ra huyết thanh chống bệnh dịch hạch đầu tiên. Cùng năm đó, ông trở về Đông Dương và lập một phòng thí nghiệm nhỏ tại Nha Trang để sản xuất huyết thanh, (năm 1905 viện này trở thành một chi nhánh của Viện Pasteur). Năm 1896, ông thành lập trại chăn nuôi Suối Dầu, nuôi ngựa để sản xuất huyết thanh.
Năm 1891, khi đặt chân đến Nha Trang, Yersin yêu mến vùng đất này, và quyết định lưu trú tại đây. Ông viết cho Émile Roux, "Hãy đến đây với tôi, ông sẽ biết ở đây thú vị như thế nào, thời tiết không nóng nhiều, cũng không lạnh lắm, một khung cảnh thanh bình tuyệt đối và nhiều công việc cần làm."

Ông sống gần gũi với cư dân trong vùng, và tận tụy giúp đỡ những ngư dân nghèo khó trong xóm chài nhỏ bé. Ông sống trong một ngôi nhà cổ ba tầng. Khi có bão, ông gọi dân làng đến trú ngụ ở nhà ông, và cung cấp thực phẩm cho họ
Yersin trân trọng những đóng góp của các phụ tá người bản địa, yêu quý họ, và quan tâm đến đời sống của họ. Ông khám bệnh miễn phí cho người nghèo.

Ông viết cho mẹ, "Mẹ hỏi con có thích ngành y không. Có và không. Con rất vui được chữa trị cho những người đến nhờ con khám, nhưng con không muốn biến y học thành một cái nghề, nghĩa là con sẽ không bao giờ có thể đòi một người bệnh trả tiền vì đã chữa bệnh cho người đó. Con coi y học là thiên chức, là mục vụ. Đòi tiền để chữa trị cho bệnh nhân thì chẳng khác nào nói với người đó rằng: tiền hay mạng sống."

Tưởng niệm 130 năm ngày Bác sĩ Alexandre Yersin đến Nha Trang

Sáng 29-7-2021, tỉnh Khánh Hòa tổ chức lễ tưởng niệm, tri ân bác sĩ A.Yersin tại khu mộ Suối Dầu, xã Suối Cát, huyện Cam Lâm, tỉnh Khánh Hòa. Lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa, lãnh đạo sở Văn hóa và thể thao, Viện Pasteur Nha Trang, GS,TSKH Nguyễn Thị Thế Trâm, nguyên Viện trưởng Viện Pasteur Nha Trang và Ban Thường trực Hội Những người ái mộ bác sĩ A. Yersin tỉnh Khánh Hòa đã đến dự lễ tưởng niệm.

Alexandre Yersin
Người công dân danh dự của Việt Nam

Bảo tàng Yersin

Thành lập vào năm 1990, Bảo tàng Alexandre Yersin được đặt trong chính ngôi nhà của nhà vi khuẩn học người Pháp ở đường Trần Phú, nơi trưng bày nhiều đồ dùng cá nhân và thiết bị thí nghiệm của ông, cũng như các bức thư và ảnh gốc từ các chuyến du lịch của ông quanh Việt Nam.

Bảo tàng nằm sát với Viện Pasteur Nha Trang, cách Trung tâm Thành phố Nha Trang 15 phút đi bộ. Chính giữa bảo tàng là mô hình căn phòng ngày xưa ông đã sống, chiếc giường, tủ sách, tủ gương đựng quần áo, ghế mây, những đồ vật rất đời thường nói lên một cuộc sống khiêm tốn và giản dị. 

Ngoài các đồ tạo tác được trưng bày trong công trình khoa học của mình, Bảo tàng Alexandre Yersin còn lưu giữ hơn 500 phiến kính lập thể trong các bức ảnh của ông về các nhóm dân tộc Việt Nam. Du khách cũng có thể xem ảnh chiếu 3D hấp dẫn và một bộ phim ngắn về cuộc sống của Yersin, tại bảo tàng.

SEN Holdings Việt Nam
yersin.org.vn@gmail.com
www.yersin.org.vn